Results 1 to 2 of 2

Thread: Ավարայրի ճակատամարտ

  1. #1

    Default Ավարայրի ճակատամարտ

    451 մայիսի 26 – Ավարայրի ճ-մ (Վասպուրական, Արտազ գավառ, Տղմուտ գետի ափին)

    "Մենավոր մի դամբարան ծածկում է իր տակ ամփոփված մի հոգու հավերժական հանգիստը: Ասում են Վարդանն է այդտեղ: Ճշմարի՞տ է դա - դժվար է ասել: Բայց դաշտավայրի վճիտ լռության մեջ երբեմն կլսես կոկորդային մեղեդու մեղմաձայն մի գեղգեղանք...: Այդ մեղեդին երգվում է այն պահին, երբ ոտ են դնում Ավարայրի դաշտավայր: Վարդանանց նվիրված դարերի հին երգն է դա: Եվ այդ հավերժական երգի մեջ արդեն ճշմարտորեն ամփոփված են Վարդանը և Վարդանանք"

    Դերենիկ Դեմիրճյան


    Մուշկան Նիսալվուրտի և վերջինիս օգնական Դողվճի գլխավորությամբ ուժերի կենտրոնացումը ավարտած Պարսից թագավորության բանակը (մոտ 214.000, այդ թվում ապարացիներ, կատիշներ, հեփթաղներ, գիլաններ, լփիններ, բաղասականներ, ճղբեր, վատեր, գավեր, գղվարներ, խրսաններ, հեճմատականներ, փասխեր, փոխեր, փյուքվաններ, թավասպարներ, իժմախներ, գուգարներ, շչբեր, եգերսվաններ, Մատյան գունդը, ինչպես նաև 15 փիղ) Վասակ Սյունու ու դավաճան այլ նախարարների և նրանց գնդերի (ընդհանուր` 6.000 հեծյալ) ուղեկցությամբ շարունակեց առաջխաղացումը դեպի հյուսիս: Անցնելով Ճվաշ-Արտազ երթուղով` մայիսի 23-ին թշնամու բանակը ճամբարեց Տղմուտ գետի հարավային ափին: Այս ընթացքում սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ ու կաթողիկոս Հովսեփ I Վայոց ձորցու հոգևոր առաջնորդությամբ Արտաշատում կենտրոնացած Հայկական բանակը (100.000 , որից 66.000 նախարարական գնդի ռազմիկ, 34.000 աշխարհազորային) իր հերթին շարժվեց թշնամուն ընդառաջ և, հասնելով վերջինիս մայիսի 25-ին, բանակեց Տղմուտ գետի հյուսիսային ափին: Անմիջապես էլ հրավիրված խորհրդակցությունում ձևակերպվեց Հայկական բանակի մարտական խնդիրը. հնարավորինս արյունաքամ անել թշնամուն առաջիկա մարտում, որից հետո մասնատել ուժերը և մանր ջոկատներով ծավալել հզոր պարտիզանական պայքար: Հաջորդ օրը վաղ առավոտյան կողմերը մարտակարգ ընդունեցին:
    Պարսից թագավորության բանակի առաջին շարքում տեղավորված էր հետևակը, երկրորդում՝ հեծելազորը: Ընդ որում երկրորդ շարքի աջում Պարսից թագավորության բանակի կազմում գտնվում էին վայրենի ցեղերի և դավաճանների գնդերը: Աջի և կենտրոնի հետևում գտնվող երրորդ շարքում տեղավորված էր փղերի գունդը, որը ուժեղացված էր 45.000 հետևակայինով, իսկ չորրորդ շարքում, որպես ընդհանուր պահեստազոր, տեղաբաշխված էր Մատյան գունդը:
    Հայկական բանակի առաջին շարքում ծանր հետևակի պաշտպանության ներքո տեղավորված էր թեթև հետևակը, երկրորդ շարքում` աշխարհազորը, երրորդում՝ հեծելազորը, չորրորդում` պահեստազորը, իսկ մարտակարգի ծայր աջում և ծայր ձախում, համապատասխանաբար Ներսեհ Քաջբերունու ու Փափագ Առավեղյանի գլխավորությամբ, տեղադրված էին առանձնացված հեծյալ ջոկատներ: Հայկական բանակի աջը գլխավորում էր Խորեն Խորխոռունին, որպես օգնական ունենալով Արսեն Ընծայեցուն, ձախը՝ Թաթուլ Վանանդեցին, որպես օգնական ունենալով Տաճատ Գնթունուն, կենտրոնը՝ Ներշապուհ Արծրունին, որպես օգնականներ ունենալով Վահան Արծրունուն, Արտակ Մոկացուն և Միհրշապուհ Մարդպետունուն, իսկ պահեստազորը՝ Արշավիր Կամսարականը, որպես օգնական ունենալով Համազասպ Մամիկոնյանին: Սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը իր վրա վերցրեց բանակի ընդհանուր ղեկավարումը:
    I փուլ – Արեգակը ծագելուն պես հայոց սպարապետը և կաթողիկոսը ոգևորիչ խոսքով դիմեցին իրենց բանակին` հորդորելով հայ ռազմիկներին չերկնչել թշնամուց ու մինչև վերջ կատարել իրենց զինվորական պարտքը: Այնուհետև Հայկական բանակի նետաձիգները մոտեցան գետի հյուսիսային ափին և սկսեցին նետերի տարափ տեղալ թշնամու վրա: Սրան ի պատասխան Պարսից թագավորության բանակի նետաձիգները մոտեցան գետի հարավային ափին ու սկսեցին պատասխան նետաձգությունը: Աղեղնամարտը տևեց բավականին երկար:
    II փուլ – 10:00-ի մոտակայքում Պարսից թագավորության բանակի թևերը անցան գետը և հարձակվեցին հայկական բանակի թևերի վրա: Սկսված և բավականին երկար տևած համառ հանդիպակաց մարտը Հայկական բանակի աջում հաջողություն չբերեց կողմերից ոչ մեկին, սակայն դրա փոխարեն արդեն 12:00-ի մոտակայքում Հայկական բանակի ձախում թշնամին մղվեց ելման դիրքեր:
    III փուլ – Զգալով պահի վճռական նշանակությունը՝ Հայկական պահեստազորի ու ձախ թևի մի մասից, ինչպես նաև ծայր ձախի առանձնացված հեծելազորից ստեղծված հատուկ հարվածային ջոկատը Վարդան Մամիկոնյանի անձնական ղեկավարությամբ անցավ վճռական գրոհի, ճեղքեց Պարսից թագավորության բանակի աջ թևի ձախ մասի և կենտրոնի աջ մասի դասավորությունը, ներխուժեց նրա շարքերը ու ծանր կորուստներ պատճառելով փախուստի մատնեց մարտակարգը լիովին կորցրած թշնամուն: Ընդ որում միաժամանակ Հայկական բանակի կենտրոնը և թևերը ևս անցան գետը ու հզոր հարված հասցրին Պարսից թագավորության բանակին, դրանով իսկ առժամանակ կաշկանդելով վերջիններիս գործողությունները և որոշ ժամանակով ապահովելով սպարապետի ջոկատի գործողության ազատությունը:
    IV փուլ – Հետապնդելով թշնամուն և զարգացնելով հաջողությունը՝ սպարապետի գլխավորած ջոկատը հարձակվեց Պարսից թագավորության բանակի երրորդ շարքի վրա, որը ևս ծանր կորուստներ կրելով դիմեց փախուստի: Դրանից հետո Վարդան Մամիկոնյանի, ինչպես նաև կենտրոնից թշնամու շարքերը ճեղքելով առաջ եկած Վահան Արծրունու ջոկատները հզոր հարված հասցրեցին Մատյան գնդին ու փախուստի մատնեցին նաև "անմահ" կոչվածներին:
    V փուլ – Վարդան Մամիկոնյանի և Վահան Արծրունու ջոկատները սկսեցին սրընթաց մանևրներով ծանր հարվածներ հասցնել թշնամու կենտրոնին ու ձախին` նպատակ չունենալով նահանջել և ձգտելով հնարավորինս ծանր կորուստներ պատճառել հակառակորդին:
    VI փուլ – 15:00-ի մոտակայքում, օգտվելով ընձեռնված դադարից և անմիջական հետապնդման բացակայությունից, Մատյան գունդը ու թշնամու բանակի երրորդ շարքը վերականգնեցին մարտակարգերը ու շրջապատեցին այդ ընթացքում Պարսից թագավորության բանակի աջում ու կենտրոնում հսկայական կոտորած իրականացրած Վարդան Մամիկոնյանի և Վահան Արծրունու ջոկատներին: Սկսվեց համառ ու կատաղի, սակայն խիստ անհավասար մի մարտ, որի արդյունքում, կռվելով մինչև վերջ, ի վերջո ընկան սպարապետն ու Վահան Արծրունին և զոհվեցին նրանց ջոկատների գրեթե բոլոր մարտիկները:
    VII փուլ – 18:00-ի մոտակայքում Հայկական բանակը ողջ ճակատով նահանջեց և ամուր դիքեր գրավեց գետի հյուսիսային ափին՝ երեք ժամվա ընթացքում ետ մղելով թշնամու բոլոր գրոհները ու հաջող հակագրոհներով շպրտելով վերջինիս ելման դիրքեր: 21:30-ի մոտակայքում մարտը վերջացավ: Գրեթե անմիջապես էլ հրավիրվեց ողջ մնացած նախարարների երեկոյան խորհրդակցություն, որում որոշվեց, որ Հայկական բանակը կատարել է իր մարտական առաջադրանքը, ծանր կորուստներ է պատճառել թշնամուն և ճակատամարտը շարունակելը այլևս իմաստ չունի. ժամանակն է ցրել ուժերը և սկսել պարտիզանական պայքար:
    VIII փուլ – 23:00-ի մոտակայքում Հայկական բանակը իրականացրեց հաջող նահանջ և հեռացավ մարտադաշտից, իսկ հսկայական կորուստներ կրած Պարսից թագավորության բանակը չհամարձակվեց որևէ կերպ խոչնդոտել դրան:
    Հայերը կորցրին 38.000 զինվոր, այդ թվում զոհվեցին սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը, Վահան Արծրունին, Խորեն Խորխոռունին, Արտակ Պալունին, Տաճատ Գնթունին, Հմայակ Դիմաքսյանը, Ներսեհ Քաջբերունին, Վահան Գնունին, Արսեն Ընծայեցին և Գարեգին Սրվանձտյանը: Ընկան նաև 133 ռազմիկներ Մամիկոնյան տոհմից, 57 ռազմիկներ Պալունի տոհմից, 22 ռազմիկներ Դիմաքսյան տոհմից, 20 ռազմիկներ Սրվանձտյան տոհմից, 19 ռազմիկներ Խորխոռունի տոհմից, 19 ռազմիկներ Գնթունի տոհմից, 7 ռազմիկներ Ընծայեցի տոհմից, 7 ռազմիկներ Քաջբերունի տոհմից, 3 ռազմիկներ Գնունի տոհմից, ինչպես նաև 739 ռազմիկներ այլ նախարարական տոհմերից: Պարսից թագավորության բանակը կորցրեց մոտ 130.000 զինվոր, որոնց թվում 3.544 ռազմիկներ դավաճաններից: Տակտիկական տեսանկյունից ճակատամարտը վերջացավ Հայկական բանակի օգտին, քանի որ թշնամին երեք անգամ շատ կորուստ կրեց: Ստրատեգիական տեսանկյունից ևս Հայկական բանակը շահեց այն, քանի որ դրա, ինչպես նաև հետագա պարտիզանական գործողությունների արդյունքում Պարսից թագավորության բանակը հեռացավ Մարզպանական Հայաստանից, կնքվեց հաշտություն և վերականգնվեց 428 թ-ին Մարզպանական Հայաստանում տիրող վիճակը:

  2. #2

    Default Re: Ավարայրի ճակատամարտ

    Предыстория


    После падения царства Армянских Аршакуни в 428-ом году, половина Армении, которая вошла в состав Сасанидской Персии, была провозглашена Марзпанством. Это было полунезависимой политической единицей, которая считалась в составе Персии и была подчинена ей, но в то же время в внутренних вопросах имела широчайшую автономию и по сути своей руководствовалась местными князьями. В главе марзпанства стоял Марзпан (назначался шахом), военная власть принадлежала Спарапету (наследственно - род Мамиконян), судебная власть - Католикосу Всех Армян, финансовая власть - Азарапету (наследственно - род Аматуни).
    Ситуация изменилась к второй половине 440-их годов. в первых все более усиливался налоговый гнет. Плюс к этому - перси всячески стали поощрять вероотступников и наоборот, притеснять христиан. Скорее у Католикоса была отнята судебная власть, а Аматуни лишились финансовой власти. В то же время прославленная Армянская конница (30.000 всадников) почти весь промежуток 440-449 годов находилась на восточных границах Персии, где оно использовалась против эфталитов, притом использовались самим беспощадным образом. Все это создавала в стране крайнее недовольные настроения и все было готово взрываться в любое мгновение.
    Толчком к началу восстанию послужили действа Персидского правительства. Уже к весне 449-ому году специальным указом Азкерта II-ого всем армянам было приказано изменить веру. Притом такие же указы были посланы албанцам и грузинам.
    Получив указ, все ведущие княжеские рода Марзпанства собрались в Арташате и было единогласно решено не подчинится этому указу. Получив отказ, Персидское правительство вызвало к себе всех глав армянских, албанских и грузинских княжеских родов к себе в Тизбон. Здесь, под страхом смерти, армянские князя на вид отступили от христианство, но когда персидские маги и войско с ними вернулась на родину, здесь, куда уже дошла весть об о всем этом, уже с полным ходом шло восстание. Персидские маги и войско было уничтожено, а князя перешли на сторону народа. Было создано правительства. Спарапетом был назначен Вардан Храбрый Мамиконян, Азарапетом Ваан Аматуни, а Главной судей - Католикос. Над страной встал Марзпан Васак Сюни.
    Сразу же армянское ополчение и армия перешло в наступление и выгнала или уничтожила все гарнизоны персов по всей стране.
    Персидский двор был в бешенстве, но поскольку приближалась зима, непосредственные военные действия были отложены до следующего года. Интересно отметить, что после восстание положение Армянской конницы, которое осталась на персидско-эфталистком фронте, стало крайнее опасным. В честь командирам конницы, они почуяв неладное, всем составом перешли на сторону эфталитов, потом оставили и их и после поразительно трудного перехода через восточные, северные и западные берега Каспийского моря, к началу 450-ого года вернулись на родину.
    А к весне 450-ого года персидская армия (ок. 70.000) вторглась в Албанию. Армянская армия (ок. 40.000) продвинулась на помощь к албанцам (ок. 20.000) и в битве у города Хаххах (на правом берегу Кура) армяно-албанские войска наголову разбили персов. После этого была взята и разрушена крепость Дербенд, после чего с Атиллой был составлен союз, по которому по первому же сигналу армян гунны должны были вторгнутся на персидскую территорию через Дербендский проход.
    Кажется все шел благополучно, но вдруг дело приняло опасный оборот. Марзпан Васак Сюни, который до этого, хоть и не поощряя восстание, но все таки был с восставшими, теперь за их спиной взялся за прямой мятеж. Ему удалось к тому же склонить на свою сторону некоторых князей. Благо, его мятеж был подавлен, а вернувшийся с войны войска прогнали его, сначала в Сюник, а когда и здесь народ восстал против Васака, он удалился в Персию.
    После последнего поражения персидский двор находился в крайнее разгневанном состоянии. Было решено подавить армян всеми имеющимся силами и средствами и пощадить лишь тех, кто примнет зороастризм. Весь остаток 450-ого года персидское правительство вела усиление приготовления. В частности -
    1. Был прикреплен мир с Византией и империя обязалась некоим образом е помочь армян, что позволило дать свободу солидной части персидской армии, которая прикрывала Византийскую границу.
    2. Был установлен мир также и с эфталитами, после чего огромная часть персидской армии было переброшено против восставших,
    3. были навербованы варварские племена Кавказа и Гилана, с солидным числом воинов.
    Вся персидская армия начала собираться у юго-западных берегов Каспийского моря. Армия в себе включала всю элиту Персидской армии и в общем составляя ок. 215.000 солдат и 15 слонов. В составе армии был в частности также полк "Бессмертных" и полк Боевых слонов.
    Стоить заметить, что вместе с Васаком на сторону врага перешло и некоторое количество армянской знати. Они составили особый полк, численностью около 6.800 человек. Кроме того Васак передал врагу важные сведения военного рода.
    В свое очередь армяне тоже усиленно готовились. Но силы были крайнее неравны. Самая боеспособная часть армянской армии была конница (30.000), которая в многом уступала персидской по численности. Были и пехотинцы - лучники и копейщики (ок. 10.000). Основную же часть армии, численностью около 60.000 человек, составляло крестьянское ополчение. То есть в общем соотношение был 2.5:1 в ползу персов, а если учесть соотношение в плане "воинов профессионалов", то 5,5:1 в ползу персов
    В апреле 451-ого года персидская армия начала поход на Армению. В то же время, собранная в Арташате Армянская армия (ок. 100.000) начала свое продвижение против врага. Персидская армия, всюду сея смерть и разрушения, по северным берегам озера Урмия, а далее по левому берегу реки Аракс уже к середине мая дошла до уезда Артаз (на южных склонах малого Масиса, где еще преобладает равнина), где оно, имея впереди ровное поле и маленькую реку Тхмут, и этим надеясь использовать численное преимущество, встало лагерем, дожидаясь армянской армии. За это время, правда, армянскому конному отряду (300) Арандзара Аматуни удалось завлечь в ловушку и уничтожить 2.000 вражеских всадников, после чего неожиданно налететь на вражеский лагерь, но это не остановила врага. Уже к 25.05.451 армянская армия, под руководством Спарапета Вардана Храброго Мамиконяна, подошла к врагу.

Bookmarks

Posting Permissions

  • You may not post new threads
  • You may not post replies
  • You may not post attachments
  • You may not edit your posts
  •